Yine savunma sanayii, tekrar köstek…
Vakanüvis
Savunma endüstrimizin gelişme kaydetmesinin, en başından günümüze kadar birtakım etrafları rahatsız ettiği ve bu rahatsızlıkla da kesimi sekteye uğratma eforlarının var olduğu bir sır değil.
Geçmişte Vecihi Hürkuş’a, Nuri Demirağ’a ve daha pek çok isme karşı sergilenen engelleme eforları, 28 Şubat üzere özel süreçler bağlamında yakın vakitlere kadar da sürmüştü.
Son yirmi yılda ise devletin, hassaten Recep Tayyip Erdoğan’ın alana takviyesi sayesinde savunma sanayiimiz gelişiyor, millîleşiyor…
Erbakan Başbakan Yardımcısı olunca…
Geçmişte yerli savunma sanayi için büyük gayretler veren merhum Prof. Dr. Necmettin Erbakan ve arkadaşlarının, İtalyanlarla ortak uçak üretimiyle ilgili1970’li yıllarda yaşadıkları, bu vadideki sayısız engelleme uğraşlarından yalnızca birisiydi.Aslında, devlet takımlarında, savunma sanayiinin geliştirilmesi ve son analizde yerli imalat boyutunun güçlendirilmesini isteyenler daima vardı.
Devlet Planlama Teşkilatı’nın 1973 yılında yürürlüğe giren Kalkınma Planı’nda da bu amaca dair teklifler yer almaktaydı. Sorun, siyasi iktidar tarafından ülke için güzel olacak siyasetlerin geliştirilip, plan ve projelerin hayata geçirilme iradesinin ortaya konulabilmesindeydi.
Milli Selamet Partisi Genel Lideri merhum Prof. Dr. Necmettin Erbakan; ağır endüstriye, savunma alanında yerli imkânlarla ilerlemeye çok özel değer veren bir siyasetçiydi. Erbakan; Adalet Partisi Genel Lideri Süleyman Demirel’in Başbakanlığında 21 Temmuz 1977 tarihinde kurulan koalisyon hükümetinde (II. Milliyetçi Cephe Hükûmeti) Başbakan Yardımcısı olunca, fikriyatını çabucak fiiliyata geçirmek istemişti.
Erbakan, DPT Planı’ndaki “Üçüncü Plan devrinde uçak sanayii için 1.5 milyar TL’lik yatırım öngörülmektedir.” yaklaşımını sahiplenmişti.
Eskiyen T-33 uçaklarını değiştirme girişimi
Necmettin Erbakan, yakın dava arkadaşı merhum Oğuzhan Asiltürk’ü Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na getirerek, süreci daha aktif denetim etmek istemişti. Asiltürk birinci olarak, jet motoru için Malatya’da konuşlandırılmış lakin atıl durumda olan TEMSAN Elektromekanik ve Türbin Sanayii Şirketi’ni geliştirme kararı almıştı.
O günlerde, savunma alanındaki asıl gündem ise TSK’nın envanterindeki T-33 uçaklarının hizmet ömrünün sona ermek üzere olmasıydı. ABD’nin silah ambargosuyla durum daha da berbatlaşmış, bu nedenle uçaklar 1978 yılında emekli edilecekken, müddet 1980 yılına kadar uzatılmıştı. Doğal olarak yeni arayışlar gündemdeydi. Yapılan değerlendirmelerde, alınacak uçakların hem taarruz özellikleri hem de eğitime uygun olmaları görüşü tartı kazanmıştı.
Bu gereksinimin karşılanması için de Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ’ye, o yıllar için çok değerli bir meblağ olan 4,3 milyar TL bütçe ayrılmıştı. TUSAŞ bu doğrultuda, dünyadaki çeşitli uçak üreticileri ile temasa geçerek, teklif almıştı. Gelen tekliflere nazaran en uygun fiyat ve kaideleri İtalyan Aermacchi şirketi sunmuştu. Uçaklar için; İngiltere Hawker 2 milyon 600 bin, Almanya Dornier 4 milyon 800 bin, ABD Northrop 4 milyon 500 bin dolar ünite fiyat verirken, İtalyanlar ise yalnızca 1 milyon 700 bin dolar ve kısa bir müddette de yüzde 90 Türkiye’de üretim taahhüdünde bulunmuştu.
Yüzde 90’lık yerli üretimle İslam ülkelerine uçak satılacaktı
İtalyan kümenin teklifi, sahiden emsalleri ortasında en düzgün olanıydı. Sağlanacak koşullar şunlardı:
“TUSAŞ’a uzun vadeli 120 milyon dolar kredi. 10 yıl içinde 600 milyon dolar ihracat garantisi. 250 TUSAŞ çalışanına fiyatsız eğitim. İslam ülkelerine ihracat hakkı. Bakım tamirat lisansı. Türkiye’nin muhtaçlık duyacağı İtalyan işçinin TUSAŞ buyruğuna verilmesi. 2 uçak hazır halde teslim. 8 uçağın en son montajı. 8 uçağın ince ve kaba montajı. 12 uçağın en ince kesimine kadar montajı. 10 uçakta yüzde 25 yerli üretim. 20 uçakta yüzde 90 yerli üretim. Toplam 60 uçak.”
Genelkurmay Başkanlığı ise bu gelişmelerden mutlu değildi. Karargâh, güdümündeki Ulusal Savunma Bakanlığı aracılığıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na daima sorun çıkartıyordu. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na gönderilen yazılarda özetle, “Bize teknik adam göndermeyin, değerlendirmelerinizi yazılı yollayın, biz en son kararı veririz.” deniliyordu.
Doğal olarak bu üslup, kurumlar ortasında tansiyona neden oluyordu. Lakin hem Erbakan’ın hem de Asiltürk’ün kararlı duruşu, Genelkurmay ve MSB’ye geri adım attırmış, sonunda bütün itirazlara karşın İtalyanlarla mutabakat sağlanarak, süreç imzaların atılması safhasına gelmişti.
Demirel’den Asiltürk’e: Genelkurmay’ın dediğini yapın
Kararın alınması ile birlikte TUSAŞ, imza için 26 Ekim 1977 tarihini belirlemiş ve merasim hazırlıklarına başlamıştı. Lakin Ulusal Savunma Bakanlığı, “Askerî uzmanların kararı sakıncalı bulduğu” görüşünü Başbakan Süleyman Demirel’e bir yazıyla bildirmişti. Demirel de bu mektubu referans alarak, 21 Ekim günü Sanayi ve Teknoloji Bakanı Oğuzhan Asiltürk’e bir yazı göndererek, Genelkurmay Başkanlığı ile Ulusal Savunma Bakanlığı’nın talep ve görüşleri doğrultusunda hareket edilmesini isteyecekti.
Oğuzhan Asiltürk, Demirel’e “sitemkâr” bir mektupla karşılık vererek, İtalyanlar dışındaki firmaların Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin taleplerini karşılamadığını belirterek; fiyat düşüklüğü, uzun vadeli kredi kolaylığı, teknoloji transferi, uzman dayanağı ve ihracat garantisi üzere faktörleri dikkate alarak, ülke menfaati için karardan geri adım atılmamasını istemişse de olumlu sonuç alamamıştı. Asiltürk, MSB yetkililerinin, “Bize danışmıyorlar” demelerine karşın, kendilerine uyum şurası kurmayı teklif ettiklerini lakin olumsuz yanıt aldıklarını da lisana getirmişti.
İtalyanlara “hayır” dedikten sonra olanlar…
Sonunda Ankara Bulvar Palas’ta İtalyan şirketin yetkilileri, başka davetliler ve basın mensupları hazır olmasına karşın, imzaların atılmasına dakikalar kala merasimin ertelendiği açıklanacaktı. Sonrasında ise Başbakan ile yardımcısı bir görüşme yapacak, Erbakan Demirel’e, “Komisyoncuları devreye sokmak istemiyoruz” diyecek fakat sonuç değişmeyecekti.
Yerli üretimi hedefleyen projenin iptal edilmesinin akabinde ise Türkiye 1977 – 1983 yılları ortasında; Almanya ve Frasa’dan 32 adet T-33A ve T-33 Mk. III, ABD’den de 20 adet T-37B ve 30 adet T-38A (1993’te 43 uçak daha) satın alacaktı. Bu ortada, Türkiye’nin almadığı İtalyan Aermacchi MB-339 uçağı, günümüzde de kullanımda.
Son not; Türkiye, İtalya’dan uzun vadeli, uygun şartlı 120 milyon dolar kredi, 600 milyon dolar da ihracat garantisine Başbakan Süleyman Demirel vasıtasıyla “hayır” dedikten kısa bir mühlet sonra birebir Demirel’in döviz darboğazını anlatmak için sarfettiği “70 cente muhtacız” kelamı siyasi literatüre girecek, yıllarca her döviz darboğazı sözkonusu olduğunda hatırlatılacaktı.
Öte yandan, İtalya ile ortak uçak üretimine karşı çıkan askerî takım, yalnızca üç yıl sonra 12 Eylül 1980 darbesini yapacaktı. Süreçte, kıymetli uçak alımlarını onaylayan darbeci takımın Hava Kuvvetleri Kumandanı Tahsin Şahinkaya ise uçak alımlarıyla ilgili argümanlardan ötürü dünyaca ünlü ABD mecmuası Time’da yayınlanan “Dünyanın en varlıklı 50 paşası” haberine mevzu olmuştu. Darbe hükümeti, mecmuanın bu sayısının Türkiye’ye sokulmaması için tedbirler almıştı.
