Ankara Üniversitesi koordinatörlüğünde 2006’da Türk Hızlandırıcı Merkezi projesinin birinci hızlandırıcı tesisi olarak Gölbaşı’nda kurulan “Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı” TARLA, Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun kapsamında 2020 prestijiyle Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ulusal Eğitim Bakanlığı, Yükseköğretim Heyeti (YÖK), Cumhurbaşkanlığı Bilim, Teknoloji ve Yenilik Siyasetleri Heyeti ile Eğitim ve Öğretim Siyasetleri Şurası başkanvekilleri, strateji ve bütçe liderinden oluşan komiteye bağlı faaliyetlerine devam ediyor.
Türkiye’deki birinci araştırma emelli elektron hızlandırıcısına dayalı ışınım kaynağı merkezi TARLA’da yerli olarak suramı yapılan “elektron hızlandırıcısı demet hattı” tamamlanarak hür elektron lazeri üretilecek. Böylelikle fizik, kimya, biyoloji alanında yapılacak yeni teknolojilerin bilimsel araştırmaları ve testleri üretilen lazerle yapılacak.
20 milyon elektron voltluk birinci elektron hızlandırıcı nisanda devreye girecek. Sistemin 2026’da tam kapasite tamamlanarak “Türkiye’nin birinci özgür elektron lazeri” üretimine başlanması hedefleniyor.
Ülkeden ya da yurt dışından hür elektron lazerini kullanarak araştırma yapmaya gelen bilim insanlarının buradaki araştırmalar sonucu edindikleri bilgi TARLA’da kalacak.
Böylece Isparta’daki uçak kazasında hayatını kaybeden Boğaziçi Üniversitesi Fizik Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Engin Arık’ın da çalışmalarında yer aldığı TARLA, katma kıymeti yüksek eserlerin üretilmesine katkı sağlayacak.
TÜRKIYE’NİN BİRİNCİ HÜR ELEKTRON LAZERİ BİLİMSEL ÇALIŞMALARA IŞIK TUTACAK
Ankara Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Ünüvar, yerli üretim elektron hızlandırıcısının Türkiye için bir gurur kaynağı olduğunu söyledi.
Ünüvar, “TARLA, 2026’dan sonra Türkiye’nin dünyada ismini en çok duyacağı hem ilaç kesimi hem savunma sanayi hem de ileri teknolojik eserlerin üretildiği, ülkemizde bilgi ve teknolojinin üretime dönüştüğü bir merkez haline gelecek.” dedi.
Ünüvar, devlet dayanağıyla bilgi ve teknolojiyi kullanarak üretim yapmayı ve aksine beyin göçünü sağlamayı hedeflediklerini belirtti.
TARLA’nın, kanser, nörolojik ve öbür hastalıkların teşhisi ya da tedavisinde, besin endüstrinde, uzay çalışmalarında radyasyon ölçümünde, savunma endüstrinde ileri araştırma yapan bir merkez olacağını anlatan Ünüvar, şöyle konuştu:
“Hem tasarımı hem de üretimini büsbütün bizim yerli mühendislerimiz yaptı ve buraya kurdu. Türkiye’nin daha büyük ülke olma amacına de yaklaşmış olacağız. Sayın Cumhurbaşkanımızın da bu mevzularda çok önemli dayanağını görüyoruz.”
“BİLGİNİN İHRACATINI YAPIYORUZ”
TARLA’nın aksine beyin göçünü sağladığını, İsviçre’de yetişen bir Türk bilim beşerinin TARLA bünyesinde çalıştığını kaydeden Ünüvar, “Bir arkadaşımız da Ürdün’de demet sınırının kuruluşunda TARLA’nın bir çalışanı orada faal olarak misyon yapıyor. Münasebetiyle TARLA şu anda bilginin teknolojiye dönüşümü ve bilgi ihracatına başlamış durumda. Burada şu anda 2 Avrupa Birliği, 9 TÜBİTAK projesi yürüyor, yani bilgiyi üretmeye başladık.” tabirlerini kullandı.
25 METRE UZUNLUĞUNDA, 8 TON YÜKÜNDEKİ DEMET SINIRI İHRAÇ EDİLDİ
TARLA Müdürü Dr. Göksel Durkaya da Ürdün’de Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi CERN’e misal dairesel hızlandırıcı “Ortadoğu Sinkrotron Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları Milletlerarası Merkezi SESAME”yi kurduğunu ve TARLA’da üretilen sınırın tasarımı ve heyetimi aksine beyin göçü ile Almanya’dan gelen Makine Mühendisi Barış Yıldırımdemir ve takımı tarafından yürütülen “parçacık hızlandırıcısı X-ışını demet hattı”nın Ürdün’e ihraç edildiğini söyledi.
Durkaya, “Bu hızlandırıcının belirli noktalarında ölçümler yapması için sınırlar kuruluyor, ‘demet hattı’ dediğimiz şey bu. Bu çizgilerde bilimsel ölçümler, deneyler yapılacak. Kıymetli sınırlardan birisi de TARLA’da üretiliyor. TARLA şu an kendi demet çizgisinin büyük kısmını yerli üretiyor ve artık bunu diğer yerlerde kurmaya başladık. Şu an prestijiyle heyetimi ve üretimi başladı. Devasa bir sistemden bahsediyoruz, en az 8 ton, uzunluğu 25 metre olan bir sistem. Orada suramı ve işletilmesi büsbütün TARLA’nın sorumluluğunda olacak. Bu sistem bu yıl gönderilecek, gelecek yıl da ‘TXPES’ Türk sınırı olarak araştırmalarda kullanılmaya başlanacak. Dünyadaki bilim beşerlerine hizmet ederek, araştırmalar yapmalarını sağlayacak.” halinde bilgi verdi.
TARLA’nın hedefinin kurulan sistem ile elektronları hızlandırarak lazer üretmek olduğunu lisana getiren Durkaya, bu lazer ile de değişik dalga uzunluklarında ışık elde edilerek, bu ışığın yapılacak bilimsel araştırmalar ve birçok kesimde kullanılabileceğini bildirdi.
TARLA’nın çalıştığı esnada radyasyon üreten bir tesis olduğunu ve radyasyondan nasıl korunabileceği ya da yararlı olarak nasıl kullanılabileceğinin de incelenebileceğini vurgulayan Durkaya, “Gelecekte çok açıktır ki radyasyonla ilgili tedbirler, hudut güvenliği kullanılacak dedektörler hepsi açısından TARLA’nın geliştirdiği teknolojilerin çok değişik kullanım alanları olacak. Gelecekte de kanserin bedende yayılması ve bedende oluşmasını engellemek için, önüne geçmek için de üzerine çalışıyor olacağız.” diye konuştu.
“HER GEREÇ BURADA İNCELENEBİLECEK”
Ankara Üniversitesi Fizik Mühendisliği öğretim üyesi Prof. Dr. Halime Gül Yağlıoğlu ise hür elektron lazer üretildiğinde TARLA’daki laboratuvarlara gireceğini ve halihazırda bulunan lazer ile entegre çalışarak deney sistemlerinin daha da gelişeceğini söz etti.
Yağlıoğlu, “Burada kimyasal, biyolojik, fizikî materyallerin ışığa karşı yansılarını ölçüyoruz. Bu tıp materyallerin uygulama alanlarındaki kullanılabilirlikleri işte bu bilgiler sayesinde oluşuyor. Diyelim ki askeri uygulamada lazer ışığını yüksek şiddetle verdiler, algılayıcı yanabilir. O vakit o kaplamanın yüksek şiddeti soğurursa algılayıcıyı koruyabilirsiniz. Bu düzenekte hangi materyaller bu halde çalışır bilgisi burada yaptığımız deneylerde ortaya çıkar.” dedi.
“UZAY ARAŞTIRMACILARI TARLA’DA DENEY YAPABİLECEK”
Parçacık hızlandırıcısı kurmak için bilakis beyin göçüyle İsviçre’den Türkiye’ye gelen Dr. Veli Yıldız da üretilecek lazerle değişik deneyler yapılacağını ve malzemelerin test edilebileceğini söyledi.
Yıldız, TARLA’da daha çok bilimsel aktivitelerin yapılacağını, araştırmacıların fikirlerini test edebileceğini, üretilen bilgilerin de daha sonra teknolojiye dönüşebileceğini anlattı. Yıldız, şu tabirlere yer verdi:
“Uzay ile ilgili araştırma yapan beşerler da buraya gelerek deneylerini yapabilecek. Parçacık hızlandırıcısını özel bir gaye için kuruyoruz ancak değişik şeyler için de ileride Türkiye’de kullanılabilir. Yalnızca deney istasyonları değil de hızlandırıcı teknolojisini de geliştiriyoruz.”
EĞITIM FAALİYETLERİ DE YÜRÜTÜLÜYOR
Ankara Üniversitesi Rektör Yardımcısı, TARLA’nın İdare Şurası Lideri Prof. Dr. Hasan Serdar Öztürk ise TARLA’nın akademik ilerlemesinde rol oynayan Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsünde yüksek lisans ve doktora eğitimi verildiğini, yurt dışından da gelmek isteyenlere açık olduğunu vurguladı.
Türkiye’de elektron hızlandırıcılar alanında yetişmiş insan gücüne gereksinim duyulduğunu, enstitüde yetişen lisans üstü öğrencilerin bu açışı kapatacağını belirten Öztürk, “Burası yalnızca bir altyapının kurulması değil tıpkı vakitte ileri derecede eğitim, araştırma faaliyetlerinin yürütüldüğü bir üniteyiz.” dedi.
