Bitkilerin büyümesi için gerekli olan azotun denetimsiz kullanımı, hayvan dışkısında ve sentetik gübrelerde çok ölçüde bulunmasıyla sonuçlanır. Fakat bu çok kullanım, amonyak, azot oksit, nitröz oksit ve nitrat üzere kirletici bileşiklerin etrafa yayılmasına neden olur.
Özellikle karbondioksitten 300 kat daha tesirli olan nitröz oksit, global ısınmaya ve ozon katmanının incelmesine yol açarken, kimyasal gübreler ve sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan nitrat, ırmakları ve denizleri kirleterek insan ve deniz canlıları için risk oluşturur.
ve Orman Bakanlığı datalarına nazaran, bitki besin hususu kullanımı 2010’da toplamda 1 milyon 942 bin 256 ton iken, 2022’de azot 1 milyon 579 bin 383 ton, fosfor 603 bin 558 ton ve potasyum 130 bin 747 ton olmak üzere toplamda 2 milyon 313 bin 688 tona ulaştı.
Birleşik Krallık Ekoloji ve Hidroloji Merkezi (UKCEH), Avrupa Komitesi, Kopenhag İşletme Okulu ve Hollanda Ulusal Halk ve Etraf Sıhhati Enstitüsü araştırmacıları tarafından hazırlanan bir BM raporuna nazaran, Avrupa’da tarım ve besin sistemlerinden kaynaklanan azot kirliliğini yarıya indirmek için çeşitli adımlar atılabilir.
Bu rapora nazaran, Avrupa’da azot kirliliğini azaltmak için gübrenin daha tesirli kullanılması ve depolanması, üretici ve tüketicilerin besin israfını azaltması, atık su arıtımının güzelleştirilmesi, et ve süt tüketiminin azaltılması üzere demitarian yaklaşımların benimsenmesi, sürdürülebilir besin eserlerinin teşvik edilmesi, besin üretimi ve tüketimine yönelik siyasetlerin uyumlu hale getirilmesi, çiftçilerin, hükümetlerin ve tüketicilerin azot kirliliğini azaltmak için iş birliği yapması kıymetlidir.
Azot kullanımındaki artış
Azotun insan ve etraf sıhhati üzerindeki tesirlerine ait AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Erciyes Üniversitesi Ziraî Araştırma ve Uygulama Merkezi (ERÜTAM) Lideri Doç. Dr. Abdullah Ulaş, azot kirliliğinin hem bitkisel hem de hayvansal gübrenin ağır kullanıldığı AB ülkelerinde sorunlara yol açtığını söyledi.
“Yeşil Devrim” olarak isimlendirilen 1970’lerdeki ıslah çalışmalarıyla azot kullanımının arttığını belirten Ulaş,
1960’larda ortalama buğday randımanı 100 kilogramken 10-15 yıl içinde 10 kat artırılarak 1000 tona çıkarılıyor. Grafiklere bakıldığında azotlu gübre kullanımında büyük artış var. Zira azotu veriyorsunuz, randıman artıyor. 1960’ların ortalarında dünyada toplam 50 milyon ton olan gübre kullanımı, 2019’a geldiğimizde 250-260 milyon tona çıkmış oluyor.
bilgisini verdi.
Fazla randıman almak için uygulanan ağır ölçüdeki azotun insan ve etraf sıhhatini tehdit ettiği ikazında bulunan Ulaş, bakteriler tarafından evvel nitrata daha sonra ise kanserojen tesire sahip nitrite dönüştürülen azotun içme suyuna karışması ve gebeler tarafından tüketilmesinin meyyit doğuma yol açabileceğini tabir etti.
“Toprağını değiştirme, toprakta yetişebilecek çeşidi değiştir”
Bitkiye gereksinim duyduğundan daha fazla azot verildiğinde bunun toprakta tutulduğuna ya da yağmur suyu yahut sulama ile yıkandığına dikkati çeken Ulaş,
Burada yapılması gereken şey bitkinin istediği kadar azotu toprağa vermek. Bitkiler vejetatif devirde kendi gelişimini gösteriyor ve bu devirde azota çok gereksinimi varken çiçeklenme periyodunda gereksinimi yok. Ancak üreticiler o periyotta de azotu bol bol uyguluyor. Biz de üreticilere belirlenen ölçüdeki azotu bir anda değil 3’e bölerek vermelerini tavsiye ediyoruz. Azotu bölerek verdiğiniz takdirde orada yığılma olmuyor ve yıkanmaya da gerek kalmıyor.
diye konuştu.
İlerleyen yıllarda nüfusun besin muhtaçlığının karşılanması için mevcut üretimin yüzde 50’ye varan oranda artırılması gerektiğini ortaya koyan çalışmalar bulunduğunu ancak topraklar yüzde 50 oranında artırılamayacağı için birinci olarak daha az azot ile daha fazla randıman veren çeşitlerin tespit edilmesi gerektiğini bildiren Ulaş,
20 kilogram azot vererek üretilen mısır çeşidi yerine 10 kilogram azotla üretilebilen bir mısır çeşidi ıslah edilirse sorun çözülür. Daha az gübreyle daha çok randıman elde edilecek ıslah çeşitlerinin geliştirilmesi gerekiyor. Toprağını değiştirme, toprakta yetişebilecek çeşidi değiştir.
ifadelerini kullandı.
“Atmosferde en çok bulunan üçüncü sera gazı”
Erzurum Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nesrin Yıldız, azot ve fosfor yüklü gübrelerin hakikat yönetilememesi, azotun sulara karışması ve atmosfere azot ulaşması üzere insan eliyle yapılan yanlışların kirliliğe yol açtığını kaydetti.
Karbondioksit ile metandan sonra atmosferde en çok bulunan üçüncü sera gazı olan nitröz oksidin kirlilikteki hissesinin küçük olmasına karşın ısı tutma kapasitesinin yüksek olduğunu vurgulayan Yıldız, şöyle devam etti:
Üre gübresi yüzde 50’ye yakın azot içeriyor. Nitröz okside dönüşen gaz, karbondan çok daha uzun müddet atmosferde kalıyor ve ozonda değişikliklere neden olarak seyrelmelere yol açıyor. Toprakta gübre olarak uygulanan ve bitkiye yarayışlı olan nitrat, bitki tarafından kullanılmazsa boştur ve suların akışıyla taban sularına karışır.
“Toprağa uygun gübre seçilmeli”
İklim değişikliğinin tesirlerini en aza indirmek, kirliliğin önüne geçmek ve kaynakları daha denetimli kullanarak üst seviyede randıman elde etmek için yeni teknolojilerle entegre tarım sistemlerine geçiş yapılması gerektiğine değinen Yıldız, toprağın korunması ve toprağa uygun seçilmesi konusunda hassas davranılması gerektiğinin altını çizdi.
İklim değişikliğiyle çabada sulama tekniklerinin değerine dikkati çeken Yıldız, kelamlarını şöyle tamamladı:
Mümkün mertebe bitkinin muhtaçlığı kadar sulamaya gitmemiz lazım. Geçmişte yabanî sulama teknikleri ve yağmurlama sulama sistemleri vardı lakin artık damla sulama usulleri var. İklim değişikliğiyle gayret dahil, göçleri, zelzeleleri, hastalıkları hakikat toprak idaresiyle düzeltebiliriz. Tarım topraklarını, bedelini bilerek, yerinde koruyarak, girdileri de uygun dozda ve ölçüde kullanarak koruyabiliriz.
