ABD ile İran ortasında Orta Doğu’da artan tansiyona ait konuşan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, “Gazze savaşıyla bölgesel yayılma riskini söylemiştik. Bölgesel yayılmadan kaçınmak lazım. Durum düzgün değil. Daha büyük bir yayılmayla karşı karşıya kalabiliriz. İki taraf da belirli bir evreye geçilmesini istemiyor. Ateşle oynuyorlar.” dedi.
BAKAN FİDAN’DAN ABD-İRAN UYARISI
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, A Haber kanalında yayınlanan özel röportajda gündeme ait açıklamalarda bulundu. İsrail’in Gazze’ye yönelik hücumlarıyla birlikte ABD ile İran ortasında bölgede yükselen tansiyona yönelik konuşan Bakan Fidan, durumun düzgün olmadığını vurguladı.
“BÖLGESEL YAYILMA RİSKİNİ DAİMA GÜNDEME GETİRDİK”
İki tarafın da ateşle oynadığını belirten Hakan Fidan şunları söyledi: “Gazze savaşının başından itibaren bu bölgesel yayılma riskini daima gündeme getirmiştik. Bu bölgedeki istikrarları gözeten herkesin aslında ihtarını yapacağı bir konu. Aslında bir sürpriz olarak gelmedi.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan
“İKİ TARAF DA AŞİKÂR BİR ETABA GEÇİLMESİNİ TERCİH ETMİYOR”
Burada birkaç tane tespitte bulunmak gerekiyorsa şunun altını çizmek gerekiyor. Birincisi karşılıklı vurmaları denetimli bir gerginlik siyaseti ile devam ettiğini görüyoruz. Muhakkak bir basamağa geçmesini tercih etmeyen bir yaklaşım var iki tarafta da.
“ATEŞLE OYNUYORLAR”
Ateşle oynuyorlar. Lakin bu tabi “ateşle oynamak” dediğimiz tam da tabir burada devre giriyor bu ateşle oynamak. Yani ateşle oynadığınız vakit o ateş her an yangına dönüşebilir. Denetim altına alınamayabilir. Burada bir riskle karşı karşıyayız. Bu denetim altına alınmamazlık sorunu bir tehdit olarak karşımızda duruyor. Türkiye olarak bölgesel ortaklarla daima görüşüyor. Amerikalılarla da görüşüyor. Bölgesel yayılmadan kaçınmak lazım. Ancak şu an itibariyle durum âlâ değil. Yani daha büyük bir yayılmayla karşı karşıya kalabiliriz.”
ORTA DOĞU’DA İRAN VE ABD ORTASINDA NELER OLUYOR?
İsrail’in Gazze’ye yönelik 7 Ekim’den hücumları devam ederken, bu süreçte Orta Doğu’da da ABD ve İran ortasında tansiyon yükseldi. ABD’nin Suriye ve Irak’taki üslerine vakit zaman İran dayanaklı militan kümeler tarafından taarruzlar yapılıyor. Geçtiğimiz günlerde Ürdün’de ABD üssüne düzenlenen İHA’lı akın sonrası coğrafyada tansiyon iuice tırmandı. 3 ABD askerinin öldüğü, 40’ın üzerinde askerin de yaralandığı hücum sonrası Washington idaresi, misilleme olarak Irak ve Suriye’de İran takviyeli kümelere hava saldırısı gerçekleştirdi. Öte yandan İran takviyeli Husilerin ticaret gemilerine saldırdığı Kızıldeniz’de de sular durulmuyor. ABD ve İngiltere, Yemen’de Husi maksatlarına yönelik hava atakları gerçekleştiriyor.
Bakan Fidan’ın açıklamalarından satır başları şu biçimde:
“Biliyorsunuz İsveç’in ve Finlandiya’nın üyeliği NATO’nun gündemine, bizim de gündemimize hasebiyle 2022 yılında girdi. 2022 yılında Haziran’da Madrid’de yapılacak NATO doruğundan evvel, bu bahis ortaklar ortasında dolaştırılmaya başlandı. Öncesinde sessiz bir gayri resmi mutabakat, daha sonra tepede sonuçlandırma istikametinde bir yol izleniyor bu tıp platformlarda…
Tabi bu bize getirildiği vakit, o devir cumhurbaşkanımız bu mevzuyu ilgili arkadaşlarımızla istişare ettiler. Kendilerinin de bir vizyonu var. Doğal bunun geçmişe dönük baktığımız vakit NATO’nun genişleme süreçleri var. Bilhassa soğuk savaşından sonra en büyük genişleme sürecini 2004’te yaşadı. O periyot Baltık ülkeleri bir kısım balkan ülkeleri külliyen NATO’nun içine girdi. Daha sonra 2009’da olan süreç var. Hırvatistan’ın da içinde bulunduğu… Ondan sonra 2017’de Karadağ’ı görüyoruz. 2020’de Makedonya’yı görüyoruz…
İSVEÇ VE FİNLANDİYA’NIN NATO ÜYELİĞİ
Bu süreçte tabi Türkiye sorumlu bir ortak perspektifiyle her türlü takviyesi verdi. Ancak İsveç ve Finlandiya denkleme girdiği vakit burada bir aşamalandırmayla girme gereksinimi hissettik. Bilhassa Türkiye’nin hem NATO’dan hem de kimi NATO ülkeleriyle güvenlik açısında kimi stratejik meseleleri olması, bunu bizim müzakere etmemiz ve madem konuş İsveç ve Finlandiya’nın iştirakiyle NATO’nun güçlendirilmesi tesir alanı yayılması ise o vakit NATO’nun 1952’den beri üye olan ülkesinin güvenlik telaşlarının de bilhassa NATO’dan kaynaklanan ve NATO üyesi ülkelerinde içinde bulunduğu birtakım sıkıntılar yumağının bir biçimde gündemden çıkması gerekiyordu ve müzakere edilmesi gerekiyordu.
“TERÖR ÖRGÜTLERİNE NATO’YA GİRECEK ÜLKELERİN DAYANAK VERMEMESİNİ TAAHHÜT ALTINA ALDIK”
Biz bu çerçevede bilhassa terörle çabayı birinci başlık olarak önümüzde koyduk, yaptığımız kademelendirme siyasetinde… 2022 NATO Tepesi’nde Madrid’de biliyorsunuz NATO genel sekreterinin de iştirakiyle bir tepe düzenlendi. İsveç, Finlandiya devlet ve hükümet liderlerinin iştirakiyle cumhurbaşkanımızın iştirakiyle bir tepe gerçekleştirildi. Burada alınan kararla ve yazılı mutabakatla birinci sefer bizim terörle ilgili yüksek kaygılarımız gündeme taşındı. NATO metinlerine PKK’yla uğraşın yanı sıra, YPG, ki bizim için aslında PKK ile eşit. Ve FETÖ’nün de metinlere geçmesini. Bizim hiçbir biçimde bu örgütlere yeni girecek ülkeler tarafından dayanak verilmemesini taahhüt altına aldık.
Bu birinci evrede, bu strateji terörle çabayı merkeze alıyordu. Daha sonra iki ülkede terörle uğraşta eksik gördüğümüz konuların giderilmesi için atılması gereken adımlar için hangi çeşitten sistemler kuracağız ve bu sistemler nasıl işletilecek buna yönelik bir çerçeve çizildi tekrar bu metinde. Ve bu tepede bu biçimde bir mutabakat sağlandı.
Nisan 2023’te de Finlandiya’nın üyeliği tamamlandı. Türkiye bunu kabul etti. Bu süreç içerisinde inanılmaz halde ağır toplantılar yapıldı, komiteler kuruldu, ortak terörle uğraş komiteleri oluşturuldu. Burada cumhurbaşkanlığımızdan, Dışişleri’nden, MİT’ten İçişleri Bakanlığımızdan ortak heyetler bilhassa İsveç ve Finlandiya ilgili bahisleri daima müzakere ettiler.
“İSVEÇ VE FİNLANDİYA’DA BİRÇOK ADIM ATILDI”
Belli bir noktada gördük ki; hem İsveç hem Finlandiya’da yasal değişikliklerden anayasal değişikliğe kadar birçok adım atıldı. Terörle gayrette biz limitlerimizi, diplomasi yoluyla ilerletebileceğimiz kadar ilerlettik: Burada tabi ki farkındalık oluşturulması ve tutum konulması konusunda kıymetliydi. Biz de karşılığında Finlandiya’yı kabul ettik. 2023 Vilnius Doruğu’na giderken bu sefer İsveç’in üyeliği sorunu var gündemde. Bu sefer öteki bir etaba geçtik. Terörizm bir husustu bizim için. Bunu çok ağır bir biçimde tartıştık, sistematik bir hale getirdik. Şu anda da hala devam ediyor görüşmelerimiz.
“NATO VE NATO ÜLKELERİYLE DİĞER KONULARIMIZ DA VAR”
Ama NATO ile NATO ülkeleriyle öteki konularımız da var bizim. Ne var? Silah ambargosu var. Savunma sanayiisi ile ilgili birçok sorun var. Öteki alanlarda da sorunumuz var fakat NATO bir güvenlik örgütü olduğu için, güvenlikle ilgili mevzuların çerçevesini çizip bunu gündeme taşıyan, bunun müzakeresini yapan politikayı vizyonu cumhurbaşkanımız benimsediler. Bu istikamette bir çerçeve çizildi. Biz de yaptığımız görüşmeler sonucunda özelikle Vilnius’ta tekrar bu sefer üçlü tepe yapıldı.
NATO genel sekreteri, İsveç Başbakanı ve Cumhurbaşkanımızın iştirakiyle. Bu sefer burada terörle uğraşa ek olarak bilhassa Türkiye’ye yönelik yaptırımların, hiçbir formda bilhassa NATO ülkeleri tarafından olmaması gerektiği, buna yönelik manilerin kaldırılması ve Türkiye ile AB üyeliği konusunda başka ülkeler tarafından dayanak verilmesi konusunda da genel bir mutabakat ortaya çıktı. Bunu biz bir dokümana bağladık. Bu evraka bağlandıktan sonra da Bir yol haritası çıktı. O yol haritası doğrultusunda çalışmalarımız görüşmelerimiz başladı.
“SESSİZ BİR DİPLOMASİ ORTAYA KONDU”
Sessiz bir diplomasi ortaya kondu. Aslında neler tartışıldığının, hangi istikamette gidildiğinin çerçevesi Vilnius’ta ortaya çıkan ve kamuoyuyla paylaşılan mutabakatta çok açık ortada. Biz yalnızca bunun teknik ayrıntılarını ve müzakere sürecini de paylaştık. Tabi her ülkenin kendi hassasiyetleri kendi mevzuları var. Burada birden fazla ülke var. Aşikâr mevzular perde gerisinde farklı tipten tartışılmak durumunda. Bunları belirli bir noktada tahlile bağladık. Daha sonra sırasıyla Hollanda’nın, Kanada’nın kimi Avrupa ülkeşleri’nin yaptırımları kaldırdığını görmeye başladık.
BIDEN’IN KONGRE’YE F-16 MEKTUBU
Biz İsveç’le ilgili maddeyi meclis’ten geçirir geçirmez Biden Kongreye bir mektup yazdı. Daha sonrasında biliyorsunuz; Cumhurbaşkanımız onaylayınca da muahedenin konut sahibi ülkeye deposite edilmesinin ardından onlar da çabucak eş vakitli olarak Kongre’ye bildirdiler.
“İSVEÇ’İN ÜYELİĞİ KARŞISINDA ÖN MUTABAKATIMIZ OLDU”
Teknik olarak baktığımız vakit olayın tarihine baktığımız vakit, olağanda ABD yönetimi kongreyle muahededen, ön muahede yapmadan bunları göndermiyor. Bu mümkün olsaydı bu vakte kadar gönderirlerdi. Kongrenin bir ekip hassasiyetleri kuralları vardı. Bu istikamette bir mutabakat olduğunu, İsveç’in üyeliği karşısında adım atılacağı istikametinde bir ön mutabakatımız oldu.
Süreç şöyle işliyor; siz gönderdikten sonra iki hafta süren bir bekleme süreci var. O süreçten sonra bu yürürlükte oluyor. Şu anda önümüzdeki cumartesi inanıyorum bu iki haftalık süreç tamamlanacak.
“ABD F-35 MUTABAKATINI MAZERET GÖSTERDİ”
Biliyorsunuz F-35 ile ilgili sorun ve bizim programdan çıkarılmamız. Bizim kendi hava savunma yeteneklerimizi geliştirme arayışımızın ve siyasetlerimizin bir yansıması olarak karşımıza çıktı. NATO ortaklarımızdan biz bu mevzuda beklediğimiz dayanağı göremediğimiz vakit hava savunma sistemleriyle ilgili Rusya’yla yaptığımız bir s-400 muahedemiz var. Bu muahedeyi mazeret göstererek Amerikalılar kendi yasal çerçevelerinde bir hal ortaya koydular.
“MADDİ ZARARIN TAZMİNİ İÇİN AĞIR ÇALIŞMALARIMIZ VAR”
Tabi burada F-35’in biz yalnızca müşterisi değil, tıpkı vakitte üretici ortaklarından biriydik. Türkiye’nin maddi kaybının yanı sıra ortaya koyduğu kapasiteyle bir ziyanı kelam konusu. Artık bunu elimine etmek için çalışmalarımız devam ediyor. Özelikle maddi zararın tazmini açısından, İlgili makamlarımızın önemli ağır çalışmaları var.
F-35’İN YUNANİSTAN’A VERİLMESİ
F-35’in Yunanistan’a verilmesi sıkıntısı; Yunanistan da biliyorsunuz bilhassa NATO üyesi olduğu için ABD’nin ürettikten sonra bir küme dağıtacağı ülkeler listesindeydi. Burada 2030’dan sonra kimi mevzuların F-35’lerin teslimi öngörülüyor. O vakit kadar ne olur? İstikrarlar nasıl değişir? Tabi bunu takip etmek lazım ancak.
“YERDEN HAVA SAVUNMASININ EHEMMİYETİ DAHA DA ARTTI”
Bizim baktığımız sorun; bilhassa hava savunma sistemlerinde ve hava taarruz sistemlerinde bilhassa savaş uçağı merkezli. Bu mevzudaki kabiliyetlerimizi geliştirmek. Burada şu anda Hisar sınıfı bizim geliştirdiğimiz hava savunma sistemleri bilhassa yerden olan hava savunma sistemleri olağanüstü kıymetli. Zira biz yüklü olarak hava savunma sistemlerimizi yüklü olarak F-16’lar üzerinden şu ana kadar götürüyorduk. Yani bir hava saldırısına karşı vereceğimiz karşılık olarak, lakin füze teknolojilerinin yayılmasıyla, uçak çeşitliliği, otonom SİHA’ların İHA’ların devreye girmesiyle aslında yerden hava savunmasının değeri daha da artmış durumda.
Burada tabi bizim batıdan almak istediğimiz sistemlerinin verilmemesi, bunun pazarlığının yapılmaması, yani Türkiye’nin bu noktada kabiliyet kazanması gereken bir ülke olarak görülmemesi bizi öbür arayışlara itti haliyle. Biz ulusal dış siyasetimizin gerekliliği olarak kendi ülkemizin güvenliğini sağlamak ismine her türlü sistemi harp araç gerecini almakla yükümlüyüz. Bunun da en güzelini nereden alacağımız konusu bizim kendi takdirimiz, yetkisinde.
Şimdi burada S-400 le ilgili gerekli karar verildikten sonra, hava savunma sistemlerinde biz paralel olarak bilhassa Roketsan’ın geliştirdiği hisar sınıfı alçak, orta ve yüksek irtifalı ve aşikâr bir sürece yayılan katmanlı hava savunma doktrinini uygulamaya başladık. Bu cumhurbaşkanımızın çok evvelce beri verdiği bir talimattı.
“HAVA SAVUNMAMIMIZI TEMİN ETMEK ZORUNDAYIZ”
Bu mevzuda biz Batılılarla daha sonra hava savunma sistemleri konusunda tahminen bir iştirak yahut öteki bir muahede gelişir mi gelişmez mi? Onu bilmiyorum. Onu kendilerinin düşünmesi lazım lakin. Bizim ulusal siyaset olarak ortaya koyduğumuz konu biz gerek dışarıdan alma yoluyla, gerek yerli üretim yoluyla hava savunmamızı temin etmek zorundayız.
“F-16 FİLOSUNUN YENİLENMESİ GEREKİYORDU”
Savaş uçakları problemine gelince F-16 filosunun yenilenmesi gerekiyordu. İsveç’le ilgili süreçte bununla ilgili önlemi almış olduk. Lakin bu esnada gerek kamu ortaklı şirketler, gerek hem TAİ’nin hem Baykar’ın yürüttüğü özel şirket olarak iki proje var. Biri beşerli biri insansız gelecek jenerasyon savaş uçakları. Bunlar da bizim için olağanüstü kıymetli. Önümüzdeki süreç içerisinde biz daha fazla ulusal yeteneklere tartı vererek Bilhassa savaş uçağı muhtaçlığımızı gerek pilotlu gerek pilotsuz karşılama tarafında ağır bir çalışma içerisindeyiz.
F-35 PROJESİNE DÖNÜŞ KONUSUNA BAKIŞ AÇIŞI
Tabii askerlerimizin yüklü olarak uzman kuruluş olarak konuşması gereken bir husus ancak genel strateji olarak şunu söylemek gerekirse; bir yetenektir. Bu yetenek şayet bizim başka yeteneklerimizi kaybetmeden ek olarak alacağımız bir yetenek olursa neden olmasın? Tabi ki biz yetenek olarak almak isteyeceğimiz bir yetenektir. Fakat bu yeteneği alma karşılığında, bizim diğer yeteneklerimizden vazgeçmemiz diğer siyasetlere adapte etmemiz üzere bir kural olursa. Bu kaideler hiçbir biçimde uzlaştırılamaz bir kaide olursa o vakit diğer alternatifleri aramaya devam edeceğiz.”
