Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi (SUBÜ) Zelzele Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (DAMER) Müdürü Dr. Öğretim Üyesi Osman Kırtel, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Sarsıntılarının yıl dönümü nedeniyle bir değerlendirmede bulundu.
Kırtel değerlendirmesinde; sarsıntıların özellikleri, bıraktıkları maddi ve manevi hasarlar, yıkımın temel sebepleri, Sakarya’da Vilayet Risk Azaltma Planı doğrultusunda yürütülen çalışmalar ve bu çalışmalardan beklenen çıktılara ait ayrıntılara değindi.
BÜYÜKLÜĞÜ 7’NİN ÜZERİNDE 20 DEPREM
Türkiye’nin Anadolu plakası üzerinde sismik aktivitenin ağır olduğu bir bölgede yer aldığını kaydeden DAMER Müdürü Dr. Öğretim Üyesi Osman Kırtel, “Sadece son yüzyılda büyüklüğü 7’nin üzerinde toplam 20 sarsıntı meydana geldi. Geçen mühlet zarfında can ve mal kaybına sebep olan 269 zelzele oldu. Bir yıl evvel 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş Pazarcık merkezli 7.8 (Mw) büyüklüğündeki çok şiddetli sarsıntı ve akabinde meydana gelen bir dizi tetiklenmiş yıkıcı zelzeleler; Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Gaziantep, Malatya, Kilis, Diyarbakır, Adana, Osmaniye, Şanlıurfa ve Elazığ olmak üzere toplamda 11 vilayetimizde büyük yıkımlara yol açtı. Sarsıntıdan etkilenen bu vilayetler, yaklaşık 14 milyonluk toplam nüfusları ile ülke nüfusunun yüzde 16,4’üne tekabül ediyorlar. Bölgedeki toplam bina sayısı ise yaklaşık 2,6 milyon” diye konuştu.
ÇOK SEGMENTLİ YÜZEY KIRIKLIĞI OLUŞTU
Doğu Anadolu Fay Zonu ile Meyyit Deniz Fay Zonu’nun birleştiği üçlü eklem noktasına yakın bir alanda meydana gelen birinci sarsıntının odak derinliğinin 8,6 km olduğu bilgisini paylaşan Kırtel, “Meydana gelen bu zelzele sonrasında oluşan yer değiştirme ölçüsü yaklaşık olarak Doğu Anadolu Fay Zonu’nun Pazarcık Segmentinde 720 cm, Meyyit Deniz Fay Zonu’nun Narlı Segmentinde ise 390 cm olarak ölçüldü. Bu zelzele, Doğu Anadolu Fayı’nın da Kuzey Anadolu Fayı üzere çok segmentli yüzey kırığı oluşturan bir transform fay olduğunu ortaya koydu. Birinci zelzeleden yaklaşık 9 saat sonra merkez üssü Kahramanmaraş’ın Elbistan ilçesi olan 7,6 (Mw) büyüklüğünde ve odak derinliği 7 km olan ikinci bir şiddetli sarsıntı meydana geldi. Bu iki çok şiddetli zelzelenin artçıları devam ederken 20 Şubat 2023 tarihinde merkez üssü Hatay’ın Yayladağı ilçesi olan 6,4 (Mw) büyüklüğünde tetiklenmiş bir sarsıntı daha gerçekleşti.”
500 BİNİN ÜZERİNDE BİNA YIKILDI
SUBÜ Arama Kurtarma Grubu ve DAMER’in sarsıntıların çabucak akabinde bölgeye intikal ettiğini ve ilgili kuruluşlarla koordineli bir formda çalışmalara takviye olduğunu belirten Kırtel, “Ayrıca geniş bir bölgede teknik inceleme de yaparak yıkılan ve ağır hasar alan yapıların hasar nedenleri ile birlikte ayrıntılı bir rapor hazırladık ve bunu kamuoyu ile paylaştık. Bu zelzele sonrasında da geçmiş öteki sarsıntılarda olduğu üzere meydana gelen büyük yıkımın en değerli nedeninin standartlara ve yönetmeliklere uygun olmayarak inşa edilen yapılardaki proje, uygulama ve personellik yanılgıları olduğunu tespit ettik. Kahramanmaraş sarsıntıları ile tarihimizin en büyük can ve mal kayıplarını yaşadık. Resmi sayılara nazaran 50 binin üzerinde vatandaşımız hayatını kaybetti ve 100 bini aşkın vatandaşımız yaralandı. Zelzeleden etkilenen bölgelerde 500 binin üzerinde bina yıkıldı yahut ağır hasar aldı. Ayrıyeten 130 bin civarında bina orta hasarlı duruma geldi. Yıkım ve hasarlar sonucunda 2 milyon 200 bin kişi için direkt barınma sorunu ortaya çıktı. Sarsıntının yol açtığı direkt mali kaybın 100 milyar doların üzerinde olduğu varsayım ediliyor. Büyük ölçekteki dolaylı ekonomik kayıpların yerine konması da uzun bir vakit alacak üzere görünüyor.”
DİRENÇLİ YERLEŞİM ALANLARI VE ALTYAPILAR
Kahramanmaraş sarsıntılarının ve sonrasında ortaya çıkan afet ölçeğinin baş etmesi mümkün olmayan ve sonuçları prestiji ile de büyük yıkım ve toplumda travmalar bırakacak nitelikte olduğunu vurgulayan Kırtel, “Bu sarsıntılar, afet risklerine karşı dirençli yerleşim alanlarının ve alt yapılar kurulmasının kıymetini bir kere daha ortaya çıkardı. Can kayıplarının yanı sıra ekonomik kayıplar da çok büyük ölçekte oldu. Yıkılan ve hasar gören kentlerin tekrar sarsıntı öncesi durumlarına gelebilmeleri için gerekli kaynakların yükleri de hayli fazla. Bu nedenle afet risklerine karşı dirençli ömür alanlarının ülke genelinde yaygınlaşması için çok boyutlu ve bütüncül bir yaklaşımla oluşturulan tedbirlerin hayata geçirilmesi gerekiyor. Sarsıntılarla baş edebilmek için yapılması gereken en değerli şey, bu mevzuya kriz idaresi açısından değil risk idaresi açısından bakmak. Yani riski gerçekçi bir halde belirleyip gerekli risk azaltma çalışmalarını yapmalı ve bu riskin artmaması için tedbirler almalıyız. Bu kapsamda ülkemizde 2022 yılı prestiji ile 81 vilayet için Risk Azaltma Planları (İRAP) hazırlandı” sözlerini kullandı.
YAPI STOKU DİJİTAL ORTAMA AKTARILACAK
Sakarya için İRAP dokümanı sarsıntı kısmının AFAD koordinatörlüğünde ve SUBÜ DAMER ile öteki paydaşların da katkılarıyla hazırlanarak yürürlüğe girdiğini söyleyen Kırtel, “Depremler sonrası ortaya çıkan büyük can ve mal kayıplarının çoğunluğu yapısal hasarlardan meydana geliyor. Bu nedenle zelzele kaynaklı risklerin belirlenmesinde sarsıntı tehlike parametrelerinin gerçek hesaplanmasının yanı sıra zelzeleye maruz kalacak yapı stokunun karakteristiklerinin ve makul yapısal davranış özelliklerinin de bilinmesi gerekiyor. Bu gayeyle Sakarya İRAP dokümanının zelzele kısmının en kıymetli hareketi kentin yapı stokunun belirlenmesi ve dijital ortama aktarılması olacak. Bu vazife İRAP ile Sakarya Büyükşehir Belediyemize verildi. 2022 yılında Büyükşehir Belediyemizin Sarsıntı Risk İdaresi ve Kentsel Uygunlaştırma Dairesi Başkanlığı ile imzaladığımız protokolle bina envanter çalışmalarına ve bu aksiyonun tamamlanması için gereken çalışmalara takviye verimeye başladık.”
300 BİN BİNANIN VERİRSİ SAYISAL ORTAMDA
Büyükşehir Belediyesi ve AFAD Vilayet Müdürlüğü’nün özverili çalışmaları ile Türkiye’de bir birinci olacak formda Sakarya’nın tüm yapı stokunun belirlenmesine ait saha çalışmalarının neredeyse tamamlandığı bilgisini veren Kırtel, “Yaklaşık 300 bin binanın verisi sayısal ortama aktarıldı. Bir sonraki kademede ‘hasar görebilirlik tahlili ve raporlama’ süreci ile kentimizde yapılacak rastgele bir güzelleştirme, kentsel dönüşüm vb. çalışmalara altlık oluşturulacak. Rastgele bir risk derecelendirmesi olmadan yapılacak faaliyetler, risk azaltma faaliyetinden fazla bir kadro rant ve/veya inşaat faaliyeti olacaktır. Bu nedenle kentimizde sorumlu tüm kurum ve kuruluşlardan bu çalışmaların tamamlanması için gerekli takviyelerin verilmesini bekliyor ve talep ediyoruz. Yapılan araştırmalar zelzele öncesi yapılacak 1 ünitelik harcamanın zelzele sonrası en az 7 ünitelik harcamaya muadil olduğunu gösteriyor. O yüzden bu tıp çalışmalara yapılacak takviyeler rastgele bir maddi kayıp oluşturmayacağı üzere geleceğe çok büyük bir yatırım olacak. Can kayıplarını en aza indirecek. SUBÜ DAMER olarak kentimizdeki zelzele ile ilgili geçmişte yapılan tüm çalışmalara dayanak olduğumuz üzere gelecekte de bu takviyelerimizi elimizden geldiğince sürdüreceğiz.”
